VIÊM NÃO

Encephalitis

Viêm não là tình trạng viêm mô não do nhiễm trùng (thường là virus), tự miễn hoặc nguyên nhân không rõ. Đây là bệnh lý thần kinh cấp tính, nguy hiểm có thể dẫn đến di chứng thần kinh nặng hoặc tử vong nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân viêm não

1. Do virus (nguyên nhân phổ biến nhất)

·                     Herpes simplex virus (HSV-1): nguyên nhân hay gặp nhất ở người lớn, tiến triển nhanh và nặng.

·                     HSV-2: thường ở trẻ sơ sinh.

·                     Varicella-zoster virus (VZV): sau nhiễm thủy đậu hoặc zona.

·                     Enterovirus (ECHO, Coxsackie).

·                     Arbovirus (viêm não Nhật Bản, West Nile, Dengue...).

·                     Virus quai bị, sởi, rubella.

·                     Cytomegalovirus (CMV): thường gặp ở người suy giảm miễn dịch.

·                     HIV: có thể gây viêm não mạn.

2. Do vi khuẩn

·                     Hiếm gặp hơn, có thể xảy ra sau viêm màng não mủ (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae...).

·                     Một số vi khuẩn gây viêm não đặc hiệu: Listeria monocytogenes, Mycoplasma pneumoniae.

3. Viêm não tự miễn

·                     Viêm não kháng thụ thể NMDA, LGI1, GABA...

·                     Thường gặp ở nữ trẻ tuổi, đôi khi liên quan u buồng trứng (u quái).

·                     Triệu chứng thần kinh – tâm thần nổi bật.

4. Viêm não hậu nhiễm (viêm não sau nhiễm virus – ADEM)

·                     Xảy ra sau nhiễm trùng hoặc tiêm vắc-xin.

·                     Hay gặp ở trẻ em.

Triệu chứng lâm sàng

Thường xuất hiện cấp hoặc bán cấp:

·                     Sốt

·                     Nhức đầu

·                     Lú lẫn, rối loạn ý thức

·                     Co giật

·                     Rối loạn hành vi (nhất là viêm não tự miễn)

·                     Liệt khu trú, rối loạn ngôn ngữ

·                     Cứng gáy (có thể có nếu phối hợp viêm màng não)

Chẩn đoán

1. Dịch não tủy (DNT)

·                     Trong viêm não virus: tăng lympho, protein tăng nhẹ, glucose bình thường.

·                     HSV: làm PCR HSV-DNA.

·                     Viêm não tự miễn: DNT có thể bình thường hoặc tăng nhẹ tế bào.

2. Chẩn đoán hình ảnh

·                     MRI não: hình ảnh tổn thương thùy thái dương trong HSV.

·                     CT sọ não: ít nhạy hơn, loại trừ nguyên nhân chảy máu, u.

3. EEG (điện não đồ): gợi ý viêm não HSV hoặc các thể co giật.

4. Xét nghiệm khác:

·                     PCR virus từ máu, dịch não tủy.

·                     Kháng thể trong máu/DNT (nếu nghi tự miễn).

·                     Tìm u đi kèm (viêm não tự miễn).

Điều trị

1. Điều trị đặc hiệu

·                     Acyclovir tĩnh mạch: cho mọi trường hợp nghi ngờ viêm não HSV ngay từ đầu, không chờ kết quả PCR.

·                     Ganciclovir/Foscarnet: nếu nghi CMV.

·                     Ribavirin: trong một số loại viêm não virus hiếm.

·                     Corticoid ± rituximab, IVIG, plasma exchange: nếu viêm não tự miễn.

2. Điều trị hỗ trợ

·                     Kiểm soát co giật, phù não.

·                     Hồi sức hô hấp, tuần hoàn nếu bệnh nặng.

·                     Hạ sốt, truyền dịch, nuôi dưỡng đầy đủ.

Biến chứng

·                     Di chứng thần kinh: liệt, rối loạn trí nhớ, động kinh.

·                     Tử vong nếu không điều trị kịp thời, nhất là viêm não HSV.

Gợi ý tiếp cận lâm sàng nhanh:

1.                 Bệnh nhân sốt, rối loạn ý thức, co giật → nghi viêm não.

2.                 Chọc DNT, làm PCR HSV, MRI sọ não.

3.                 Khởi trị acyclovir ngay từ đầu.

4.                 Theo dõi sát dấu hiệu tăng áp lực nội sọ, co giật.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

UpToDate 2025