HỘI CHỨNG MENKES

Menkes disease

Hội chứng Menkes là một rối loạn di truyền lặn liên kết nhiễm sắc thể X, gây ra do rối loạn chuyển hóa đồng (copper) trong cơ thể, dẫn đến thiếu hụt đồng tại mô và ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều hệ cơ quan, đặc biệt là hệ thần kinh và mô liên kết.

1. Nguyên nhân

·                     Do đột biến gen ATP7A trên nhiễm sắc thể X (Xq13.3), mã hóa một protein vận chuyển đồng.

·                     Hậu quả: đồng không được hấp thu hiệu quả từ ruột và không được vận chuyển đến các mô cần thiết như não, tóc, mô liên kết.

2. Cơ chế bệnh sinh

·                     Thiếu hụt đồng làm giảm hoạt động của nhiều enzyme đồng phụ thuộc như:

o                  Cytochrome c oxidase (chuyển hóa năng lượng),

o                  Lysyl oxidase (tạo collagen và elastin),

o                  Dopamine β-hydroxylase (tổng hợp norepinephrine),

o                  Superoxide dismutase (chống oxy hóa),

o                  Tyrosinase (tổng hợp melanin).

3. Triệu chứng lâm sàng

Xuất hiện từ giai đoạn sơ sinh hoặc vài tháng tuổi, bao gồm:

·                     Tóc xoăn bất thường, mỏng, dễ gãy, màu sáng (hội chứng “tóc lông cừu” – kinky hair).

·                     Chậm phát triển tâm thần - vận động, co giật sớm và khó kiểm soát.

·                     Hạ thân nhiệt, hạ đường huyết.

·                     Trương lực cơ giảm, kèm theo tăng trương lực muộn.

·                     Gãy xương, xương dễ biến dạng, khớp lỏng lẻo.

·                     Da nhão, mặt già, mạch máu bất thường (phình mạch, đột quỵ, xuất huyết).

·                     Có thể có thoát vị rốn hoặc bẹn.

4. Chẩn đoán

·                     Lâm sàng đặc trưng + tiền sử gia đình (nam giới mắc, nữ mang gen).

·                     Xét nghiệm:

o                  Nồng độ đồng huyết thanh và ceruloplasmin giảm thấp (nhưng không phải tiêu chuẩn chẩn đoán duy nhất).

o                  Soi tóc: bất thường về cấu trúc (pili torti, monilethrix...).

o                  Xét nghiệm gen ATP7A: khẳng định chẩn đoán.

·                     MRI não: có thể thấy mất chất trắng, loạn sản chất xám, bất thường cấu trúc mạch máu.

5. Điều trị

·                     Tiêm đồng histidinate (copper-histidine): hiệu quả nếu điều trị rất sớm (trong vài tuần đầu sau sinh).

·                     Điều trị hỗ trợ: chống co giật, dinh dưỡng, vật lý trị liệu.

·                     Chăm sóc triệu chứng, hỗ trợ hô hấp, tiêu hóa, phòng ngừa nhiễm trùng.

6. Tiên lượng

·                     Tiên lượng xấu, hầu hết trẻ tử vong trước 3 tuổi nếu không điều trị sớm.

·                     Điều trị sớm có thể cải thiện tiên lượng phần nào ở một số trường hợp nhẹ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

UpToDate 2025