LIỆT DÂY THẦN KINH VẬN NHÃN

Liệt dây thần kinh vận nhãn chung (liệt dây III)

Oculomotor nerve palsy

Dây thần kinh vận nhãn chung (dây III, oculomotor nerve) chi phối hầu hết các cơ vận động nhãn cầu, cơ nâng mi trên và cơ co đồng tử. Khi bị tổn thương, bệnh nhân có thể bị sụp mi, lác ngoài và giãn đồng tử.

Nguyên nhân

Do mạch máu (thường gặp nhất ở người lớn):

·                     Nhồi máu dây III do đái tháo đường, tăng huyết áp.

·                     Phình động mạch thông sau (PComA) → biểu hiện với giãn đồng tử sớm.

Do chấn thương:

·                     Chấn thương sọ não (TBI) → có thể kèm tổn thương dây IV, VI.

Nguyên nhân khác:

·                     Khối u chèn ép (u sọ hầu, u màng não, u hố sau).

·                     Tăng áp lực nội sọ (tụ máu, xuất huyết).

·                     Viêm (viêm dây thần kinh, viêm mạch).

·                     Bệnh lý thần kinh tự miễn (như nhược cơ).

Triệu chứng lâm sàng

Sụp mi (ptosis): Mí mắt bị sa xuống, có thể hoàn toàn hoặc một phần.

Lác ngoài (mắt bị lệch ra ngoài và xuống dưới) do mất chức năng cơ thẳng trên, thẳng dưới và thẳng trong.

Giãn đồng tử (mydriasis) nếu tổn thương ảnh hưởng đến sợi phó giao cảm, làm mất phản xạ đồng tử với ánh sáng.

Mất khả năng điều tiết → nhìn mờ khi đọc gần.

Chẩn đoán

Khám lâm sàng: Quan sát tư thế mắt, vận động nhãn cầu, phản xạ đồng tử.

Hình ảnh học (CT, MRI) nếu nghi ngờ nguyên nhân trung ương.

Chụp mạch máu (CTA, MRA, DSA) nếu nghi ngờ phình động mạch thông sau.

Xét nghiệm máu: Kiểm tra đái tháo đường, viêm mạch (nếu nghi ngờ).

Điều trị

Tùy nguyên nhân:

·                     Do thiếu máu cục bộ: Kiểm soát bệnh lý nền (đái tháo đường, tăng huyết áp).

·                     Do phình mạch: Cần can thiệp nội mạch hoặc phẫu thuật gấp.

·                     Do chấn thương hoặc u: Điều trị theo nguyên nhân.

·                     Do viêm hoặc tự miễn: Corticosteroid, thuốc ức chế miễn dịch nếu cần.

·                     Điều trị triệu chứng:

o                  Kính có lăng kính để giảm song thị.

o                  Phẫu thuật chỉnh mí mắt nếu sụp mi nghiêm trọng.

Tiên lượng

·                     Tổn thương do mạch máu (do tiểu đường, tăng huyết áp) có thể hồi phục sau 6-12 tuần.

·                     Nếu giãn đồng tử sớm → nghi ngờ phình mạch, cần cấp cứu.

·                     Tổn thương hoàn toàn hoặc do chấn thương nặng → ít hồi phục hơn.

Tóm lại: Liệt dây III có thể nhẹ hoặc nguy hiểm, cần chẩn đoán sớm để xử lý kịp thời, đặc biệt nếu nghi ngờ phình động mạch.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

UpToDate 2025