BỆNH PHONG

Hansen’s disease, leprosy

Bệnh phong là một bệnh nhiễm trùng mạn tính do vi khuẩn Mycobacterium leprae gây ra, chủ yếu ảnh hưởng đến da, thần kinh ngoại biên, niêm mạc đường hô hấp trên và mắt.

Tác nhân

·                     Mycobacterium leprae: vi khuẩn kháng acid, phát triển rất chậm, không thể nuôi cấy trong môi trường nhân tạo.

·                     Lây chủ yếu qua giọt bắn hô hấp khi tiếp xúc gần và lâu dài với người bệnh không điều trị.

Đặc điểm nổi bật

Đặc điểm Mô tả

Tổn thương da Mảng hoặc dát màu nhạt, mất cảm giác (đặc hiệu), có thể thâm nhiễm

Tổn thương thần kinh Dày dây thần kinh, mất cảm giác, yếu liệt chi, biến dạng

Tiến triển Mạn tính, từ từ, có thể gây tàn tật nếu không điều trị sớm

Không di truyền, không dễ lây nếu đã điều trị đúng

Phân loại bệnh phong (theo WHO – thực hành lâm sàng)

1. Phong ít vi khuẩn (PB – paucibacillary)

·                     ≤ 5 tổn thương da.

·                     Âm trực khuẩn đồ (AFB âm tính).

·                     Mức độ nhẹ hơn.

2. Phong nhiều vi khuẩn (MB – multibacillary)

·                     5 tổn thương da, có tổn thương dây thần kinh.

·                     Trực khuẩn đồ (+).

·                     Mức độ nặng, dễ gây biến chứng.

Triệu chứng lâm sàng

1. Da

·                     Dát/mảng giảm sắc tố, bờ rõ hoặc mờ, mất cảm giác (đặc hiệu).

·                     Dát thâm nhiễm: nổi gờ, dày da.

·                     Có thể khô da, ít mồ hôi tại vùng tổn thương.

2. Thần kinh

·                     Dây thần kinh ngoại biên dày, đau → mất cảm giác, yếu cơ, teo cơ.

·                     Hay gặp: dây trụ, mác ngoài, mặt.

3. Biến chứng

·                     Loét bàn chân, tay do mất cảm giác.

·                     Biến dạng: vuốt trụ, chân rơi, mất ngón.

·                     Mù do tổn thương dây thần kinh mặt và mắt.

Chẩn đoán

1. Lâm sàng đặc hiệu

·                     Tổn thương da mất cảm giác.

·                     Dây thần kinh ngoại biên dày, đau.

2. Cận lâm sàng

·                     Trực khuẩn đồ (soi AFB từ tổn thương da, dịch mũi): Ziehl-Neelsen.

·                     Sinh thiết da: thấy u hạt, vi khuẩn kháng acid.

·                     Test Mitsuda: đánh giá miễn dịch tế bào (không còn phổ biến để chẩn đoán).

Điều trị (phác đồ đa hóa trị – MDT của WHO)

Phong PB (ít vi khuẩn): 6 tháng

·                     Rifampicin 600 mg uống mỗi tháng 1 lần (dưới giám sát)

·                     Dapsone 100 mg/ngày (tự dùng tại nhà)

Phong MB (nhiều vi khuẩn): 12 tháng

·                     Rifampicin 600 mg/tháng

·                     Clofazimine 300 mg/tháng + 50 mg/ngày

·                     Dapsone 100 mg/ngày

Miễn phí thuốc theo chương trình quốc gia phòng chống phong.

Phản ứng phong (biến chứng viêm cấp trên nền bệnh mạn)

1.                 Phản ứng typ 1 (phản ứng đảo ngược) – viêm tổn thương cũ, thần kinh:

o                  Đau, sưng đỏ, xấu đi các tổn thương da, đau dây thần kinh.

o                  Điều trị: Prednisolon.

2.                 Phản ứng typ 2 (hồng ban nút phong – erythema nodosum leprosum):

o                  Nốt đỏ, đau dưới da, sốt, viêm khớp, viêm tinh hoàn...

o                  Điều trị: Thalidomide (nam giới) hoặc corticosteroid.

Phòng ngừa và cộng đồng

·                     Khám phát hiện sớm, điều trị đúng phác đồ → không lây.

·                     Kiểm tra người nhà sống cùng bệnh nhân.

·                     Giáo dục sức khỏe để giảm kỳ thị.

·                     Tiêm BCG có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

Tóm tắt dễ nhớ:

"Phong – Mycobacterium leprae – da mất cảm giác, thần kinh dày – điều trị MDT – phát hiện sớm tránh tàn tật."

TÀI LIỆU THAM KHẢO

UpToDate 2025